Philline vertelt dat sociale advocaten moeite hebben met rondkomen. Vanuit een diepgewortelde overtuiging dat iedereen vertegenwoordiging en gerechtigheid verdient, helpen zij nog steeds cliënten. Philline vraagt zich af hoelang zij dit nog volhouden, als er niet iets verandert in het systeem. Ook pleit ze ervoor om meer te kijken naar het besteedbaar inkomen in plaats van het bruto inkomen.
Hoi Philline! Om met de deur in huis te vallen: wat zijn de werkzaamheden van sociaal raadslieden?
Sociaal raadslieden verlenen sociale juridische dienstverlening aan mensen met een lager inkomen. Ook helpen we mensen die het lastiger vinden om zelfstandig wet- en regelgeving uit te zoeken. Het is een landelijk systeem, dus we zitten door het hele land verspreid. We ondersteunen met hulp bij informatie over inkomenssituaties, personen- en familierecht, consumentenzaken et cetera. Wij zijn het meeste bezig met inkomenssituaties. Dat omvat een breed gebied. Van het aanvragen van uitkeringen, het opstellen van bezwaar- of beroepsschriften, tot het berekenen van de te ontvangen toeslagen, inkomstenbelasting. Middels een inkomenscheck gaan we alle elementen van het inkomen na en berekenen we de juiste bedragen. Ook houden we ons soms bezig met de eenvoudigere zaken binnen het vreemdelingenrecht. De complexere zaken sturen we vaak door naar de advocatuur. Bij voorkeur proberen we mensen zelfredzaam te maken. Voor tachtig procent van de mensen die bij ons komen, is het echter erg lastig om een weg door het rechtssysteem te vinden. Dan helpen wij hen daarbij!
Het is natuurlijk heel belangrijk voor burgers om hun recht te kunnen halen! Daarom kunnen we cliënten gratis helpen. Dat maakt onze hulpverlening erg laagdrempelig. Wij worden hiervoor gefinancierd door de Gemeente Utrechtse Heuvelrug, De Bilt, Bunnik en Zeist. Een gemeente als Zeist betaalt in de vorm van bijzondere bijstand ook de meeste kosten van een eigen bijdrage voor mensen met een laag inkomen, maar dat geldt alleen voor mensen die tot 130 procent van de bijstandsnorm verdienen.
Die advocaten waarnaar jullie de complexe zaken doorsturen, zijn dat sociale advocaten of reguliere advocaten?
Het onderscheid daartussen is soms lastig te maken, want een aanzienlijk deel van de advocaten is aangesloten bij de raad voor rechtsbijstand. Zij voeren hun werkzaamheden uit voor onze cliënten in de vorm van toevoegingen. Dat betekent dat een deel van de kosten wordt vergoed door de overheid en dat mensen ook een eigen bijdrage betalen. De meeste advocaten hebben zowel cliënten die alles zelf betalen als cliënten op toevoeging. Die balans is wel steeds moeilijker voor ze, want de betaling op toevoeging is vaak niet voldoende.
Waaraan merken jullie dat die balans moeilijker wordt?
We merken dat vooral aan dat iemand die financiële steun heeft voor een advocaat, heel moeilijk kan wisselen naar een andere advocaat wanneer ze ontevreden zijn. Vaak zijn dan al een heleboel uren aan de zaak besteed, waardoor er geen uren meer over zijn voor andere advocaten om de zaak over te nemen. Per zaak wordt er namelijk maar één vastgesteld bedrag uitgekeerd. Dat belemmert mensen in hun vrije keuze. Ook willen sommige advocaten hele complexe zaken soms niet aannemen, omdat de tijdsbesteding en de vergoeding enorm uit verhouding zijn. Dan moet iemand een enorme interne motivatie hebben om de zaak toch aan te nemen.
In hoeverre zijn er nog voldoende advocaten om cliënten eventueel naar door te kunnen sturen? Bijvoorbeeld voor de complexere zaken binnen het vreemdelingenrecht?
Tot nu toe is dat gelukkig nog geen probleem! Maar als sociaal advocaten spreken op congressen of bijeenkomsten, vertellen ze wel vaak dat rondkomen voor hen steeds lastiger wordt. Als het systeem niet verandert, is het dus wel de vraag of dat ook zo blijft. De advocaten naar wie wij cliënten doorsturen, helpen momenteel nog steeds de meerderheid van de cliënten. Dat komt vooral door hun persoonlijke overtuiging dat iedereen het recht heeft om vertegenwoordigd te worden.
Dat is ook een ontzettend belangrijk recht natuurlijk!
Dat is zeker waar, maar het moet wel vol te houden zijn en deze overheid draagt daar op dit moment niet aan bij. Er is flink bezuinigd en de grenzen voor rechtsbijstand zijn ook behoorlijk strak. Er wordt gekeken naar het bruto inkomen, maar niet naar hoeveel iemand daadwerkelijk te besteden heeft. Dit is vooral het geval bij middeninkomens, ZZP’ers en kleine zelfstandigen. Zij hebben vaak wel voldoende (bruto) inkomen, maar ook hoge lasten door hypotheken of leningen om hun bedrijf op te kunnen starten. Wanneer het inkomen van iemand net boven de grens van 34.000 euro per jaar uitkomt, moeten ze zelf de advocaat betalen. Echter, als de vaste lasten van mensen met middeninkomens zeer hoog zijn, kunnen zij deze kosten niet altijd opbrengen. Dat leidt ertoe dat ze geen rechtsbijstand hebben en zaken niet voeren. Op dat soort situaties is het systeem niet berekend.
Is er iets wat de gemeente hierin zou kunnen betekenen?
De financiering is gebonden aan landelijke regelingen. Mijn persoonlijke mening is dan ook dat vooral de landelijke overheid meer aan de situatie van de sociale advocatuur moet doen, niet de gemeentes. We vinden het allemaal terecht dat we in Nederland het recht hebben om ons recht te halen, maar dan moet de wetgever ook ervoor zorgen dat mensen hier de mogelijkheid toe hebben. De maatschappij en de economie zijn de afgelopen jaren dusdanig veranderd, dat het bruto inkomen niet altijd representatief is voor de financiële ruimte die mensen hebben om hun recht te halen. Dat wordt nu vergeten.
Dat gaat tegen het grondbeginsel van het rechtssysteem in.
Ja, dat is lastig. Ik ken ook een aantal advocaten die in hun eigen tijd nog bezig zijn met extra zaken. Om het kantoor draaiende te houden, hebben ze “betalende klanten” nodig, maar in hun vrije tijd willen ze ook graag de klanten op toevoeging helpen. Vorig jaar lag de vergoeding voor deze zaken op toevoeging gemiddeld op duizend euro per zaak, dus het netto uurloon valt tegen als een advocaat dertig uur met een zaak bezig is.
In hoeverre is het voor iemand met een kleine portemonnee nog mogelijk om zijn of haar recht te halen?
Hoe definieer je een kleine portemonnee? De situatie is niet eenduidig. Het lastige is dat iemand met een middeninkomen van 40.000, door bijvoorbeeld hoge vaste lasten en/of schulden, minder te besteden kan hebben dan iemand met een uitkering. Mensen met een laag besteedbaar inkomen, net boven de 34.000 euro, kunnen zich geen rechtszaak veroorloven. Naarmate een rechtszaak complexer van aard is, worden mensen met een laag bruto-inkomen ook afhankelijker van advocaten die hen vanuit ideologie willen ondersteunen. Ook is de vergoeding voor sociaal advocaten vaak problematisch laag. Daarnaast moeten naar mijn mening de criteria voor rechtsbijstand worden aangepast. Dus ik denk eerder dat het systeem niet volledig goed functioneert dan dat iemand niet zijn of haar recht kan halen.
Is het financiële aspect het grootste probleem waar de sociale advocaten tegenaan lopen?
Ja, dat is ook wat ze al een aantal jaren aangeven, omdat er veel is bezuinigd. Toen is naar boven gekomen dat de bedragen die worden betaald om een zaak te voeren, vaak niet toereikend zijn. Advocaten voeren die zaken vaak wel, maar dat kost hen de nodige tijd voor eigen rekening.
Wat ik persoonlijk heel belangrijk vind, is dat de politiek zich bewust is van de consequenties van het beleid. Het is een aantasting van de rechten van inwoners van Nederland als ze niet gebruik kunnen maken van ondersteuning in rechtszaken. Er moet naar meer worden gekeken dan alleen het bruto inkomen. Er zijn namelijk heel veel situaties waarin mensen bruto net boven de grens zitten om financiële steun aan te vragen, terwijl ze netto niet genoeg overhouden om zelf een advocaat te kunnen betalen. Meestal wordt er gekeken naar het inkomen van twee jaar geleden om te beoordelen of iemand recht heeft op financiële steun. Echter is er de mogelijkheid om een peiljaarverlegging aan te vragen, bijvoorbeeld wanneer je inkomen het afgelopen jaar is gedaald. Een dergelijke regeling zou ook een goed idee zijn voor wanneer iemand er netto op achteruit is gegaan, door bijvoorbeeld allerlei betalingsregelingen. Ik zou graag willen pleiten voor meer maatwerk in plaats van strikte inkomensgrenzen!